Η ομιλία είναι ένας πολύπλοκος μηχανισμός για την εκτέλεση του οποίου απαιτείται συνεργασία πολλαπλών δομών (νους, ιδέα, προγραμματισμός και εντέλει εκτέλεση). Με τον όρο δυσπραξία αναφέρονται δυσκολίες στον προγραμματισμό μιας κίνησης και στον συντονισμό των κινήσεων για την εκτέλεσή της. Η δυσπραξία είναι μία νευροαναπτυξιακή διαταραχή και έχει νευρολογική βάση. Είναι συχνότερη στα αγόρια σε σύγκριση με τα κορίτσια. Δυσκολίες στον κινητικό συντονισμό δύναται να αφορούν τις κινήσεις στο σώμα (αδρή ή λεπτή κίνηση), στο στόμα ή σε συνδυασμό των δύο. Υπάρχουν 3 κατηγορίες δυσπραξίας: η κινητική, η στοματική και η λεκτική. Για τις πρώτες περιπτώσεις, όπου το παιδί θα έχει δυσκολίες στην λεπτή ή/και στην αδρή κίνηση (π.χ. θα φαίνεται κινητικά πιο ¨αδέξιο¨), θα πρέπει να γίνει παραπομπή για εργοθεραπευτική αξιολόγηση.
Λογοθεραπεία και δυσπραξία
Όπως προαναφέρθηκε τα είδη της δυσπραξίας που αφορούν στον τομέα της λογοθεραπείας είναι η στοματική δυσπραξία και η λεκτική δυσπραξία. Ένα παιδί ενδέχεται να εμφανίζει ένα είδος δυσπραξίας ή συνδυασμό τους.
Στην πρώτη κατηγορία, της στοματικής δυσπραξίας, ανήκουν παιδιά που δυσκολεύονται σε κινήσεις που αφορούν την στοματική κοιλότητα αλλά όπου δεν εμπλέκεται άμεσα η ομιλία. Συγκεκριμένα μπορεί να εμφανίζουν δυσκολίες σε κινήσεις του στόματος (όπως το φύσημα), στο να ελέγξουν τα όργανα που εμπλέκονται στην άρθρωση (γλώσσα, χείλη, σιαγόνα, κ.ο.κ.) και στην διαδοχή κινήσεων των στοματοπροσωπικών δομών (διαδοχοκίνηση). Ενδεχομένως να μην υπάρχει καλός συντονισμός αναπνοής και φώνησης, ενώ μπορεί να εμφανίζονται και δυσκολίες στην σίτιση ή/και στην κατάποση. Παιδιά με αυτού του τύπου την δυσπραξία μπορεί να εμφανίζουν δυσκολία να κινήσουν τη γλώσσα πάνω και κάτω, να χαμογελάσουν και να κατόπιν να στείλουν φιλί διαδοχικά, να κινήσουν τα χείλη δεξιά – αριστερά σε συνέχεια, κ.α.
Η λεκτική δυσπραξία από την άλλη, αναφέρεται σε περιπτώσεις όπου επηρεάζεται η παραγωγή της ομιλίας. Τα παιδιά με λεκτική δυσπραξία εμφανίζουν ασταθή λάθη στην ομιλία τους, η οποία είναι συνήθως πολύ δυσκατάληπτη για τον ακροατή ενώ η δυσκολία είναι πιο εμφανής όσο πιο περίπλοκη και μεγάλη είναι μία λέξη. Τα λάθη στην ομιλία όπως προαναφέρθηκε, είναι άτυπα και ασταθή, υπάρχει περίπτωση μία λέξη να εκφέρεται σωστά σε κάποιο περιβάλλον (π.χ. μεμονωμένη λέξη) ενώ λάθος σε άλλο (π.χ. σε πολύπλοκη πρόταση). Επίσης παρατηρείται απλοποίηση των λέξεων, δυσκολία στην διαδοχική παραγωγή λέξεων (π.χ. να πει 3 φορές συνεχόμενα ¨πατάτα¨) ενώ δυσκολία παρατηρείται και με τα φωνήεντα. Επιπλέον, ενδέχεται να συνυπάρχουν και δυσκολίες στην προσωδία, δηλαδή στον ρυθμό και τον επιτονισμό της ομιλίας. Να σημειωθεί παρόλα αυτά, πως αν δεν συνυπάρχει στοματική με λεκτική δυσπραξία, τα παιδιά αυτά μπορούν να εκτελέσουν και να μιμηθούν στοματικές κινήσεις που δεν αφορούν την ομιλία.
Η δυσπραξία συνήθως συνυπάρχει με καθυστέρηση στην ομιλία και συχνά τα παιδιά με δυσπραξία έχουν την τάση να χρησιμοποιούν και χειρονομίες προκειμένου να γίνουν αντιληπτά από τους τρίτους, ενώ είναι σύνηθες να έχουν μειωμένη αυτοπεποίθηση λόγω επίγνωσης των δυσκολιών τους.
Θεραπεία
Η δυσπραξία είναι μια διαταραχή όπου η λογοθεραπευτική παρέμβαση κρίνεται σίγουρα σημαντική. Η ένταξη του παιδιού σε θεραπεία έχει στόχο αφενός την βελτίωση της καταληπτότητας της ομιλίας, αφετέρου την ενδυνάμωση της ικανότητας του παιδιού να συντονίζει τα όργανα της άρθρωσης και την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η θεραπεία των παιδιών με δυσπραξία έχει γενικά αργή εξέλιξη, τα αποτελέσματα της θεραπείας δεν γίνονται τόσο άμεσα αντιληπτά όσο σε άλλες διαταραχές, ενώ χρειάζεται συνεχής επανάληψη και εξάσκηση από το παιδί και στο σπίτι, προκειμένου να αυτοματοποιηθούν τα όσα δουλεύει στην θεραπεία.