Το συναίσθημα του θυμού στη παιδική ηλικία
«Ο καθένας μπορεί να θυμώσει, αυτό είναι εύκολο.
αλλά το να θυμώνει κανείς με το σωστό άτομο,
στο σωστό βαθμό και τη σωστή στιγμή,
για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο,
αυτό δεν είναι εύκολο»
Αριστοτέλης
Ο «παιδικός θυμός» συχνά μας φέρνει στο μυαλό εικόνες παιδιών που είναι σε «απόγνωση» και «εκτός ελέγχου». Ο θυμός είναι ένα πολύ παρεξηγημένο συναίσθημα. Από πολύ μικροί μαθαίνουμε ότι ο θυμός είναι ένα συναίσθημα που δεν πρέπει να νιώθουμε και να εκδηλώνουμε . Έχουμε αναρωτηθεί ωστόσο τις συνέπειές αυτού; Η συνεχής καταπίεση ή άρνηση του θυμού μπορεί να είναι επιβλαβής για τη συναισθηματική και σωματική ευεξία ενός παιδιού προκαλώντας έντονες εκρήξεις και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
O θυμός όπως και όλα τα συναισθήματα είναι επιτρεπτός και πρέπει να εκδηλώνεται. Σε αυτό που πρέπει να δοθεί προσοχή είναι στο τρόπο εκδήλωσης. Η διαδικασία μέσω της οποίας τα παιδιά αντιλαμβάνονται και εκφράζουν τον θυμό τους εξαρτάται από το επίπεδο ανάπτυξής τους και επηρεάζεται από τις αντιδράσεις των ενηλίκων, τα οικογενειακά πρότυπα και τις προηγούμενες εμπειρίες τους. Συνήθως, η πλειοψηφία των παιδιών ηρεμεί σύντομα μετά από ένα επεισόδιο θυμού, ενώ κάποια ενδέχεται να αναπτύξουν την πεποίθηση πως μόνο μέσω του θυμού τους μπορούν να εκφράσουν τις ανάγκες τους, βασιζόμενα στις προηγούμενες εμπειρίες τους.
Ο επίμονος θυμός μπορεί να προκαλέσει σύγχυση και να δημιουργήσει απομόνωση και ανασφάλεια. Όταν ένα παιδί εκδηλώνει τον θυμό του με τρόπο που δεν είναι κατάλληλος, μπορεί να προκαλέσει αρνητικές αντιδράσεις τόσο από τους ενήλικες όσο και από τους συνομήλικούς του. Τα παιδιά που καταπιέζουν τον θυμό τους ενδέχεται να μην αναπτύξουν ποτέ την ικανότητα να ρυθμίζουν τα συναισθήματα τους και να μην είναι σε θέση να αντιληφθούν τι ακριβώς αισθάνονται, όχι μόνο κατά την εκδήλωση του θυμού, αλλά ακόμα και όταν βιώνουν ευχάριστα συναισθήματα. Για αυτούς τους λόγους λοιπόν, είναι κρίσιμο να εκπαιδευθεί το παιδί σε υγιείς τρόπους διαχείρισης του θυμού, προκειμένου να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτές τις προκλήσεις.
Κατανοώντας τις αιτίες του θυμού
Κάποιες από τις καταστάσεις που προκαλούν θυμό σε ένα παιδί είναι το σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον (τηλεόραση) που το παιδί βλέπει και υιοθετεί συμπεριφορές, τα προβλήματα στην οικογένεια όπως ο κακός χειρισμός διαζυγίου, η κακοποίηση, η παραμέληση, η ζήλια και ο αδελφικός ανταγωνισμός, η έλλειψη κατανόησης από τους άλλους, η ασθένεια και η απόρριψη από τους συνομηλίκους. Στις περισσότερες περιπτώσεις πίσω από το συναίσθημα του θυμού υπάρχει κάποιο άλλο βαθύτερο συναίσθημα, όπως η απογοήτευση, η μειωμένη αυτοεκτίμηση, το στρες και η θλίψη. Είναι σημαντικό λοιπόν να μπορέσουμε να καταλάβουμε τη γενικότερη κατάσταση μέσα στην οποία αυτά τα συναισθήματα έχουν δημιουργηθεί.
Απογοήτευση
Τα παιδιά θα βιώσουν πολλές φορές αίσθηση απογοήτευσης, όταν δεν είναι σε θέση να αποκτήσουν ή να επιτύχουν κάτι λόγω της ηλικίας τους και της έλλειψης απαιτούμενων δεξιοτήτων και γνώσεων. Πολλά παιδιά, καθώς μεγαλώνουν, μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν την απογοήτευση με μεγαλύτερη υπομονή. Ωστόσο, όταν αυτά τα συναισθήματα είναι συχνά ή όταν το παιδί δεν έχει αναπτύξει αρκετά τη συναισθηματική του αντοχή, ο θυμός μπορεί να αναπτυχθεί εναντίον του εαυτού ή των άλλων. Τα παιδιά αυτά συνήθως δυσκολεύονται να ζητήσουν βοήθεια πριν αισθανθούν απογοητευμένα, καθώς η ανάγκη βοήθειας μπορεί να συνδέεται με τον φόβο της αποτυχίας, ενισχύοντας τα συναισθήματα ανεπάρκειας και χαμηλής αυτοεκτίμησης.
Απειλή της αυτοεκτίμησης
Ένας από τους πιο κρίσιμους παράγοντες στη διαχείριση του θυμού σε παιδιά είναι πιθανώς η απειλή της αυτοεκτίμησής τους. Εδώ και πολύ καιρό, έχει αναγνωριστεί η σύνδεση μεταξύ της αυτοεκτίμησης, της επιθετικής συμπεριφοράς και της κατάθλιψης. Για παράδειγμα, παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη συμπεριφορά τους συχνά αναζητούν καταστάσεις που επιβεβαιώνουν τα αρνητικά συναισθήματα που έχουν για τον εαυτό τους. Η υγιής αυτοεκτίμηση βοηθά στην αντίληψη των θετικών πλευρών της ζωής, επιτρέποντας στο παιδί να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες χωρίς να νιώθει ως θύμα ή να αισθάνεται πως οι άλλοι τα βάζουν μαζί του.
Στρες
Στην καθημερινή ζωή, τα παιδιά αντιμετωπίζουν πολλές φορές προκλήσεις που μπορούν να τα επηρεάσουν σωματικά και συναισθηματικά. Το θετικό στρες, για μικρά χρονικά διαστήματα, είναι φυσιολογικό και μπορεί να ενθαρρύνει το παιδί να επιτύχει στις διάφορες προκλήσεις. Ωστόσο, αν ένα παιδί βιώνει υπερβολικό ή διαρκές στρες, ακόμα και σε μικρό βαθμό, αυτό μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις. Το διαρκές στρες μπορεί να πηγάζει από διάφορες πηγές, όπως η εκτόνωση στο σχολείο, οι ανησυχίες για την υγεία ενός γονέα, η αβεβαιότητα ή η αστάθεια στο οικογενειακό περιβάλλον, ή η πίεση για επίτευξη στόχων που ξεπερνούν τις ικανότητές τους, οδηγώντας σε έντονες εκρήξεις θυμού.
Θλίψη
Η έντονη θλίψη λόγω απώλειας ενός μέλους της οικογένειας μπορεί να καθιστά ένα παιδί πιο ευάλωτο σε ξέσπασμα ανεξήγητου θυμού, καθώς αντιμετωπίζει αισθήματα εγκατάλειψης και ανασφάλειας.
Πως να βοηθήσετε το παιδί σας να αντιμετωπίσει με υγιή τρόπο το θυμό του:
- Βάλτε όρια. Να αποδεχόμαστε τα συναισθήματα, δεν σημαίνει ότι αποδεχόμαστε και τις βίαιες ενέργειες. Τα παιδιά πρέπει να κατανοούν ότι δεν είναι ποτέ αποδεκτό να χτυπούν άλλα παιδιά ή ακόμα και τους γονείς τους. Μπορείτε να επικοινωνήσετε στο παιδί σας το μήνυμα ότι “Είναι αποδεκτό να νιώθεις θυμό, αλλά δεν επιτρέπεται να χτυπάς”. Επιπλέον, μην επιτρέπετε στο παιδί σας να προβαίνει σε καταστροφικές ενέργειες όταν είναι θυμωμένο. Αυτό θα του προκαλέσει ανασφάλεια και τύψεις. Είναι σημαντικό τα παιδιά να διδαχθούν ότι όλα τα συναισθήματα είναι αποδεκτά. Μόνο οι πράξεις πρέπει να περιορίζονται. Δημιουργήστε ένα περιβάλλον ασφάλειας όπου τα παιδιά σας να αισθάνονται άνετα να εκφράζουν οποιαδήποτε δυσάρεστα συναισθήματα.
- Έλεγχος επιθετικών συμπεριφορών. Αποδεχτείτε το θυμό του παιδιού σας και παραμείνετε ήρεμοι. Αυτό βελτιώνει τις συναισθηματικές δεξιότητες του παιδιού, μαθαίνοντας το να ηρεμεί και να μην κάνει κακό σε κανέναν.
- Εποικοδομητική επίλυση προβλημάτων. Ένας εποικοδομητικός τρόπος αντιμετώπισης προβλημάτων είναι να καθοδηγήσετε το παιδί σας να χρησιμοποιεί τον θυμό του με τρόπο που να τον βοηθά να προβεί σε αλλαγές προκειμένου να αποφύγει την επανάληψη των αρνητικών καταστάσεων. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη μετακίνηση των παιχνιδιών μακριά από τα αδέλφια του, την παροχή υποστήριξης από τους γονείς για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού από συμμαθητές του, ή το να αναγνωρίσει τη δική του ευθύνη στο πρόβλημα, ακολουθώντας καλύτερα τις οδηγίες των γονιών του.
- Προτείνετε στο παιδί σας διάφορους τρόπους για να αντιμετωπίσει τον θυμό του. Για παράδειγμα, μπορείτε να του προτείνετε να κτυπήσει ελαφρά ένα μαξιλάρι ή να χρησιμοποιήσει χαρτί και μολύβι για να εκφράσει τον θυμό του και στη συνέχεια να το σκίσει σε μικρά κομματάκια. Εάν είναι πιο μεγάλο, μπορεί να είναι χρήσιμο να του προτείνετε να ζωγραφίσει ή να γράψει στο χαρτί τους λόγους του θυμού του και μετά να το παρατήσει. Ένας άλλος τρόπος είναι να το καθοδηγήσετε να πάρει μια βαθιά ανάσα, μετρώντας μέχρι το 4, και μετά να εκπνεύσει, μετρώντας μέχρι το 8. Μόλις ηρεμήσει, μπορείτε να συνεργαστείτε για να δημιουργήσετε μια λίστα με εποικοδομητικούς τρόπους απελευθέρωσης συναισθημάτων και να την τοποθετήσετε στο ψυγείο. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως υπενθύμιση για εσάς και για το παιδί σας όταν αντιμετωπίζετε στιγμές θυμού.
- Μείνετε κοντά στο παιδί σας όταν είναι αναστατωμένο. Όταν παρατηρήσετε ότι το παιδί σας να κλαίει ή να δείχνει στενοχώρια για κάτι που συνέβη, αναγνωρίστε τα συναισθήματά του λέγοντάς του ‘΄Είναι φυσιολογικό να κλαις. Όλοι χρειαζόμαστε να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας κάποια στιγμή.’’ Μπορείτε επίσης να το αγγίξετε απαλά στην πλάτη για να δείξετε την υποστήριξή σας. Αν το παιδί σας απομακρυνθεί, αποτραβηχτείτε λίγο, αλλά μείνετε κοντά του, διαβεβαιώνοντάς το ότι δεν θα το αφήσετε μόνο του να διαχειριστεί αυτά τα δυνατά συναισθήματα.